Radyoterapi ve kemoterapide ağız ve diş sağlığı

RADYOTERAPİDE AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI

Radyoterapide Diş Çürükleri Artar mı?
Radyasyon direkt olarak diş çürüklerine neden olmaz. Fakat tükürüğün akış hızını ve tamponlama kapasitesini etkiler. Dişlerin daha çok diş dişeti birleşimlerine yakın yerlerde siyah görünümlü “radyasyon çürüğü” denilen hasarlar oluşur.

Radyoterapiden Önce Diş Çekilir mi?
Radyoterapiden en az 3 hafta önce gerekli görülen dişler çekilmelidir. Tedavi sırasında alınan radyasyon sert ve yumuşak doku iyileşmesini bozar. Yeni hücreler oluşamaz. Saçlar da bu nedenle dökülür. Eğer radyoterapi almanız çok acilse diş çekimini ertelemeniz daha iyi olabilir.

Radyoterapide Ağız Kuruluğunun Olması Normal midir?
Radyoterapi sırasında tükürük bezlerinin yeterince tükürük salgılayamamasından dolayı ağız kuruluğu oluşabilir. Dişler ve ağız içi, kuruluk nedeniyle yeterince yıkanamadığından çürük, dişeti hastalıkları ve ağız kokusu oluşabilir.

Terapi sırasında oluşan en küçük bir ağız yarası bile ciddiye alınmalı hemen hekime danışarak gerekli ilaçlar kullanılmalıdır.

Radyoterapide Ağız ve Diş Sağlığı İçin Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
• Radyoterapi sırasında ve sonrasında ağız ve diş sağlığının korunması için, normal bir ağız bakımından daha fazla özen gösterilmelidir.
• Yemekten hemen sonra dişler fırçalanmalı, özellikle yapışkan, karbonhidratlı gıdalardan sonra su ile gargara yapılmalıdır.
• Diş etlerinde tahrişe ve çizilmelere neden olacak sert gıdalar alınmamalıdır. (Sert ekmek kenarları, kemikli etler, kılçıklı balıklar vs.)
• Ağız kuruluğu nedeniyle gün içinde yudum yudum su içilmelidir.
• Sorun çıkaran, protezler çok ciddi yaralara neden olabileceği için kullanılmamalıdır. Protezler rahatsızlık vermiyorsa bakımına dikkat edilmeli, geceleri uyumadan önce çıkarılıp yıkandıktan sonra özel kutusunda ve ilaçlı suda muhafaza edilmelidir.
• Sorun olmasa da 3 ayda bir diş hekimine gidilmelidir.
• Radyoterapiden sonra oluşan başlangıç çürükleri tedavi edilmeli, diş taşları temizlenmelidir.
• Tedavi sırasında fırçalama güçlüğü çekiliyorsa bir başkasından yardım alınabilir. Bu dönemde yumuşak bir fırça ile dişler fırçalanabilir.
• Radyasyon nedeniyle çene kaslarında da çeşitli değişimler olabilir. Çene eskisi gibi açılıp kapanmayabilir. Bu durumda doktora başvurulmalıdır. Egzersizlerle bu sorun çözümlenebilir.
Radyoterapi Öncesi Ağız ve Diş Bakımı
• Diş taşı temizliği yapılarak, sert ve yumuşak artıklar uzaklaştırılmalı.
• Ağız hijyeni sağlanarak yumuşak dokular sağlığına kavuşturulmalı.
• Çürük dişlerin dolgusu ya da kanal tedavileri yapılmalı, herhangi pürüzlü ve keskin yüzeyler düzeltilmeli.
• Derin çürüklü, sağlıksız diş eti olan ve kanal tedavili dişler en az 3 hafta önce çekilmelidir.
• Dişler mutlaka florlanmalı ve uygun günlük florlu gargaralarla uygun görülen sürelerde devam edilmelidir.
• Kısacası 5 yıl içinde sorun çıkarma ihtimali olan dişlerin çekilmesi gerekir.

Radyoterapi Sırasında Ağız Bakımı
• Tedavi sırasında hastalar her hafta kontrol edilmeli.
• Ağız, karbonatlı, tuzlu su veya iyileşmeyi hızlandıran özel gargaralarla sık sık gargara yapılmalı.
• Mukozanın kayganlığını sağlamak ve travmayı önlemek için yapay tükürük kullanılabilir.
• Çene açılmasında oluşan sorunlar için önleyici egzersizler ihmal edilmemeli.

Radyoterapi Sonrasında Ağız Bakımı
• Radyasyon tedavisini takip eden ilk ay içinde hastalar bir veya iki kere, daha sonra 3 ayda bir kontrol edilmelidir. Radyoterapi öncesinde uygulanan tedaviler aksatılmamalıdır.
• Hastaların ağız ve diş sağlığının korunması diş hekimi, hasta ailesi ve hasta arasındaki işbirliğine bağlıdır.

KEMOTERAPİDE AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI

• Kemoterapi de radyoterapi gibi baş-boyun bölgesi, ağız, diş ve diş etlerini olumsuz yönde etkiler. Bu hastalar da radyoterapi hastalarında olduğu gibi koruyucu diş hekimliği hizmetlerinden yararlanmaları gerekir.
• Hasta eğer diş ipi kullanıyorsa diş etlerini tahriş etmeyen mumlu ve şerit diş ipi kullanması önerilir. Eğer diş ipi kullanmıyorsa kullanmaya bu sırada başlamamalıdır. Diş etlerine zarar verebilir.
• Dişler fırçalandıktan sonra günde en az dört defa karbonatlı su ile gargara yapılmalıdır. Bir su bardağı kaynatılıp soğutulmuş suya yarım çay kaşığı karbonat ilave edilerek bu gargara hazırlanabilir. TESCO markası ile satılan hazır karbonatlı gargaralardan da kullanılabilir.
• Özellikle kemoterapiden 7-10 gün sonra dişler diş etlerinde kanama ve iltihaplanmaya neden olmaması için fırçalanmamalıdır. Önerilen değişik ağız gargaraları kullanılmalıdır.
• Kemoterapi sırasında görülebilen kusmalardan sonra karbonatlı su ile hasta sık sık gargara yapmalıdır. Ağza gelen mide asidi dişlere oldukça fazla zarar verebilir.
• Eğer diş macunu hassasiyete veya bulantıya neden oluyorsa macunsuz da dişler fırçalanabilir.
• Tüm tedaviler süresi içinde mümkünse hareketli protezler kullanılmamalıdır.
• Mantar enfeksiyonu varsa tedavi sadece ağız içi dokulara değil protezlere de uygulanmalıdır.
• Kurumaya karşı dudaklar ve diş etleri özellikle gece yatarken vazelin ile yağlanmalıdır.
• Ağız kurumasında alınacak genel önlemler
– Sakız, şeker, buz parçaları
– Sıvı içeceklerin sık sık alınması
– Asitli veya baharatlı gıdalardan kaçınma
– Havayı nemlendirme
– Tükürük akışını hızlandıran diş hekiminin tavsiye edeceği preparatlar
– Tüm alkollü gargaralar ileri derecede ağız kuruluğuna neden olur. Mümkünse her zaman alkolsüz ağız gargarası kullanılmalıdır.

• Kolay yutmayı sağlamak için sulu yiyecekler tercih edilmeli ve günde en az iki litre sıvı içilmelidir.
• Tahrişe neden olabilecek asitli, çok sıcak ve çok soğuk içeceklerden, alkol ve tütün kullanımından kaçınılmalıdır.
• Baş- boyun bölgesine uygulanan radyoterapide, yaşam boyu fluor uygulaması, mevcut dişlerin korunması ve kemik yıkımının önlenmesi için oldukça önemlidir.
• Tüm bu önlemlere rağmen ağzınızda, görünüm, his veya tat yönünden bir değişiklik olduğunda diş hekiminize haber vermelisiniz.
• Tedavi sırasında acil bir diş problemi olduğunda diş hekimi hastayı onkologlarla iş birliği içinde tedavi etmelidir.
• Dişler için mutlaka tedavi ve çekim gerekiyorsa, bunun kesinlikle kemoterapi başlamadan önce kan değerleri normal sınırlarda iken yapılmalıdır.

Kemoterapi Ağız İçini Nasıl Etkiler?
• Bazı kemoterapi ilaçları ağız yaralarına ve iltihaplara neden olabilir.
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeni ile bakteri, virüs ve mantar enfeksiyonları oldukça sık görülebilir.
• Tat alma duyusu değişebilir. Yiyeceklerin tadı daha tuzlu, ekşi ve metalik gelebilir. Kemoterapi bitince tat alma duyusu da normale döner.
• Tedavide yardımcı olarak kullanılan sakinleştirici ve ağrı kesicilerin uzun süre kullanılmaları tükürük akışını azaltarak, çürük oluşumuna neden olabilir.